Ένα ρολόι ήταν το κίνητρο που τον έκανε διάσημο. Οταν έκλεισε τα 15 ο πατέρας του, μικρογαιοκτήμονας, του χάρισε ένα ρολόι τσέπης. Ο Χένρι το άνοιξε, το διέλυσε, ξανάβαλε τα κομμάτια του μηχανισμού του στη θέση τους, άνοιξε και πάλι το ρολόι και δοκίμασε δώδεκα φορές να δει αν, βάζοντας τα μικροεξαρτήματα διαφορετικά, θα λειτουργούσε το ρολόι. Ικανοποιημένος, ανήγγειλε στη μητέρα του Μαίρη ότι δεν τον ενδιαφέρουν τα χωράφια και τα σπαρτά της οικογένειας και ότι εκείνος «θα γίνει ρολογάς».

Προσιτό μέσο

Ο Χένρι Φορντ δεν έγινε ρολογάς. Εγινε όμως ο δημιουργός του μοναδικού μέσου που έφερε τον έναν άνθρωπο κοντά στον άλλον, γρήγορα, άνετα, φθηνά - του αυτοκινήτου. Δεν είναι ο εφευρέτης του, όπως δεν είναι δική του ιδέα η μαζική παραγωγή και το «ο εργάτης ακίνητος, οι μηχανές έρχονται σ' αυτόν» που τόσο παραστατικά έδειξε ο Τσάρλι Τσάπλιν στους «Μοντέρνους καιρούς». Είναι όμως ο εφευρέτης του φθηνού αυτοκινήτου. Στις αρχές του 20ού αιώνα το αυτοκίνητο ήταν μόνο για τους πλούσιους. Χειροποίητο στην Αμερική κόστιζε περίπου 9.000 δολάρια (περίπου 230.000 δολάρια σήμερα). Οταν ο Φορντ έβγαλε στην αγορά του Σικάγου και της Νέας Υόρκης το 1908 το «κλασικό» μοντέλο του «Τ» η τιμή του ήταν μόνο 825 δολάρια - γι' αυτό πούλησε 10.000 τον πρώτο χρόνο. Τέσσερα χρόνια αργότερα και αφού με τις νέες μεθόδους παραγωγής που εφήρμοσε στο μικρό εργοστάσιό του στα περίχωρα του Ντιτρόιτ μπόρεσε να τετραπλασιάσει την παραγωγή, το μοντέλο «Τ», πάντα μαύρο αλλά με διαρκώς βελτιούμενο κινητήρα, κόστιζε 575 δολάρια.«Κατασκευάζουμε το μεταφορικό μέσο για τον εργαζόμενο, για τον απλό πολίτη» δήλωσε το 1914. Εκείνο τον χρόνο η βιομηχανία αυτοκινήτου Χένρι Φορντ πλημμύριζε το 48% της παγκόσμιας αγοράς. Οταν το 1938 αποσύρθηκε από την αγορά το «Τ» είχε πουλήσει 14.887.401 αυτοκίνητα.

Νίκησε τα τρένα!

Ο Φορντ ήταν και ο νικητής - για λογαριασμό όλης της αμερικανικής βιομηχανίας αυτοκινήτου - στη μάχη με τον σιδηρόδρομο. Οταν ο Ρούζβελτ, το 1933, έθεσε σε εφαρμογή το Νιου Ντιλ προέβαλε το «πρόβλημα» του μέλλοντος της κίνησης των βιομηχανικών προϊόντων και των ανθρώπων. Οι πανίσχυροι Χάριμαν, Πούλμαν και Βάντερμπιλντ είχαν υπό τον πλήρη έλεγχό τους το μεγάλο σιδηροδρομικό δίκτυο της Αμερικής. Δημοκρατικοί και οικονομικοί τροφοδότες του Ρούζβελτ θεωρούνταν οι βέβαιοι αποδέκτες των 120 εκατ. δολαρίων που είχαν προγραμματιστεί για τις συγκοινωνίες ως τη στιγμή που ο Χένρι Φορντ, ακραιφνής Ρεπουμπλικανός, πήγε στον Λευκό Οίκο. Προέβαλε το αυτοκίνητο ως λύση και τα επιχειρήματά του ήταν πειστικά. Στην οδοποιία πρέπει να ριχθούν τα χρήματα, νέοι εθνικοί δρόμοι πρέπει να διασχίζουν την Αμερική γιατί μαζί με αυτούς νέες επιχειρήσεις και μαγαζιά θα δημιουργηθούν, καθώς τα προϊόντα τους θα «(μετα)κινούνται γρήγορα, φθηνά και με ασφάλεια» και εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι θα βρουν δουλειά. Ο σιδηρόδρομος δεν τα προσφέρει. Ο Ρούζβελτ επείσθη. Ετσι η Αμερική είδε τους σιδηροδρόμους της να καταρρέουν και το αυτοκίνητο να κυριαρχεί.

Μυστική συμφωνία;

Είναι δύσκολο να δώσεις έναν χαρακτηρισμό στον Χένρι Φορντ. Ηταν φιλειρηνιστής σε βαθμό που ακόμη και όταν η Αμερική, το 1916, μπήκε στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο κυκλοφορούσε φυλλάδια με σύνθημα την ανάκληση των δυνάμεων που πολεμούσαν στην Ευρώπη. Με προτροπή του προέδρου Γούντρο Γουίλσον διεκδίκησε το 1918 την έδρα του Μίσιγκαν στη Γερουσία με στόχο να ενισχυθεί η ομάδα που υποστήριζε τη συμμετοχή της Αμερικής στην Κοινωνία των Εθνών. Στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο - τον οποίο απέδιδε σε«παιχνίδια κεφαλαιοκρατών και άλλων παρασίτων» - ο Φορντ πέρασε όλα τα εργοστάσιά του στη Διεύθυνση Πολεμικού Υλικού της κυβέρνησης, με το αζημίωτο φυσικά. Λέγεται ότι είχε κλείσει συμφωνία έναντι της προσφοράς του να μη βομβαρδιστούν τα τρία εργοστάσια που είχε στη Γερμανία και κατασκεύαζαν τανκς, κινητήρες αεροπλάνων και υποβρύχια. Κατά σύμπτωση, προφανώς, οι Σύμμαχοι βρήκαν το 1945 στο ερειπωμένο Αμβούργο σχεδόν άθικτο το κεντρικό εργοστάσιο Φορντ.

Αμφιλεγόμενος

Οταν έσβησαν τα όνειρά του στράφηκε προς τον Χίτλερ και εναντίον των εβραίων! Ο Χένρι Φορντ είναι ο μόνος Αμερικανός που αναφέρεται στο «Mein Kampf», στη «βίβλο του ναζισμού». Το 1920 αγόρασε μια εβδομαδιαία εφημερίδα, την «Dearborn Independent», για να προβάλει τον «ορθό δρόμο ανάπτυξης» που ευαγγελιζόταν ο Χίτλερ και να στηλιτεύσει τον «εβραϊσμό» στον οποίο φόρτωνε περίπου όλα τα δεινά της ανθρωπότητας. Για πολλά χρόνια η αρθρογραφία του αποτελούσε πρώτη ύλη για τη συνθηματολογία του Γκέμπελς κ.ά. Για το «πολύτιμο έργο» του τιμήθηκε από τους χιτλερικούς με τον Μέγα Σταυρό του Γερμανικού Αετού. Ωστόσο ουδέποτε αποκλείστηκε εργάτης, υπάλληλος κ.λπ. στις εταιρείες του αν ήταν εβραίος.

Ο Χένρι Φορντ ήταν ο πρώτος αμερικανός μεγαλοβιομήχανος που έδωσε ειδίκευση σε μαύρους και εφήρμοσε αυτό που ο ίδιος ονόμασε «κοινωνικό καπιταλισμό». Μια από τις αρχικές αποφάσεις που πήρε όταν, το 1914, άνοιξε το εργοστάσιό του στο Ντιτρόιτ ήταν να καθορίσει μεροκάματο 5,25 δολάρια (περίπου 130 δολάρια σημερινά) που ήταν διπλάσιο του «καθιερωμένου», και να επιβάλει το 8ωρο για 6ήμερη εργασία. Εκείνη την εποχή κυριαρχούσε η απειλή των εργοδοτών: «If you don't come on Sunday, don't come on Monday» (=Αν δεν έρθεις την Κυριακή, μην έρθεις τη Δευτέρα). Δηλαδή απόλυση. Απαγόρευσε τον συνδικαλισμό επειδή «καταστρέφει την ποιότητα» της εργασίας, απέλυσε εκατοντάδες εργαζομένους για «ανατρεπτική συμπεριφορά», αλλά ξαφνικά άλλαξε γνώμη, υποστήριξε την ημιπαράνομη Συνδικαλιστική Ενωση Αυτοκινήτου και χρηματοδότησε τον ηγέτη της Γουόλτερ Ρόιτερ - τον οποίο, ύστερα από πρόσκληση του Στάλιν, έστειλε στη Σοβιετική Ενωση για να δημιουργήσει βιομηχανία αυτοκινήτων.