Στριμωγμένη στο βάθος ενός μικρού, μακρόσυρτου διαδρόμου που οδηγεί από εσωτερικές σκάλες στα έγκατα του Μεγάρου της Βουλής, είναι μια μαρμάρινη προτομή, παρατημένη στη λήθη του χρόνου. Εκεί όπου ανήκει εδώ και χρόνια, η τιμωμενη μορφή. Παραμερίζοντας ένα στενόμακρο τραπέζι, διαβάζει κάποιος: Γιάν Κρίστιαν Σματς πάνω σε μια σκαλισμένη επιγραφή. Όποιος δεν ξέρει, δυσκολεύεται να αντιληφθεί ότι πρόκειται για τον πρόδρομο του "απαρτχάϊντ" στη Νότια Αφρική!..

Δεν είναι ευρύτερα γνωστό, ότι ο άνδρας αυτός, υπήρξε για την τέως βασιλομήτορα Φρειδερίκη Γλύξμπουργκ, πνευματικός καθοδηγητής και μέντορας που την επηρέασε περισσότερο από καθέναν άλλον. «Ισως άλλοι να γνώρισαν τον Σματς ως μεγάλο πολιτικό, μεγάλο στρατιώτη και άνθρωπο σκληροτράχηλο. Εγώ τον γνώρισα ως μεγάλο άνθρωπο και ανθρωπιστή, ως μεγάλο προφήτη, στοχαστή, οραματιστή και φιλόσοφο. Με έμαθε επίσης να αγαπώ την ποίηση και να εκτιμώ τη φύση. Με έκανε να θεωρώ σαν ένα πράγμα όλα όσα έβλεπα», γράφει η Φρειδερίκη στην αυτοβιογραφία της.

Κατά την περίοδο της γερμανικής κατοχής, όταν το πριγκιπικό ζεύγος Παύλου - Φρειδερίκης είχε εγκαταλείψει την Ελλάδα, ο Σματς ήταν εκείνος που με μεγάλη προθυμία τους πρόσφερε άσυλο. Η ακαλλιέργητη, νεαρή εγγονή του Κάϊζερ, που ένοιωθε ιδιαίτερη έλξη για τους σιτεμένους άνδρες, (όπως τον αρχηγό της CIA Ντάλες και τον στρατηγό Μάρσαλ)  σαγηνεύτηκε από το ιδιόρρυθμο αλλά λαμπερό πνεύμα του ηλικιωμένου (κατά 47 χρόνια μεγαλύτερού της) Σματς και παραδόθηκε στην επιρροή του, ενώ εκείνος βάπτισε τη μικρότερη κόρη της, την Ειρήνη.

«Η φιλία μας κράτησε ως τον θάνατό του. Ανταλλάσσαμε επιστολές τουλάχιστον μία φορά την εβδομάδα. Στα γράμματά μου μπορούσα να ανοίγω εντελώς ελεύθερα την καρδιά μου γύρω απ’ οποιοδήποτε θέμα: και πάντοτε μου ερχόταν μια σοφή και καθοδηγητική απάντηση» θα γράψει χρόνια μετά εκείνη.

Για μια γυναίκα που αν και απαίδευτη είχε γαλουχηθεί να υπηρετεί αποκλειστικά την εικόνα της μονοκράτειρας, το πνεύμα του Γιαν Σματς ήταν ό,τι χρειαζόταν για να δημιουργήσει ακόμη και τη δική της ιδιωτική μεταφυσική, ένα μίγμα μυστικισμού και πυρηνικής φυσικής. Η «ατομική βασίλισσα», όπως την αποκαλούσαν ειρωνικά οι Αμερικανοί πολιτικοί, ίσως προτιμούσε να έχει γύρω της ανδρείκελα και όχι άνδρες. Φαίνεται, όμως, ότι στην περίπτωση του Γιαν Σματς είχε βρει έστω πλατωνικά, τον ερωτα της ζωής της.

Η προτομή τοποθετήθηε στη Βουλή- τότε Ανάκτορα- επί ημερών της παντοδυναμίας της. Και η αναθηματική στήλη έχει σκαλισμένα τα λόγια "Γιαν Κρίστιαν Σματς. Τον Φιλόσοφον Κυβερνήτην και της Δικαιοσύνης Υπέρμαχον. Εκ των ιδίων ανήγειραν οι κατα την Νότιον Αφρικήν Έλληνες- 1950...