Πολλοί παρομοιάζουν τα Εξάρχεια με ένα αστικό νησί, εντυπωσιακό παρ’ όλες τις πληγές του ή χάρη σ’ αυτές. Ακόμα κι αν βρίσκονται δίπλα στο Κολωνάκι, παρουσιάζουν μια εντελώς διαφορετική αισθητική δεδομένης και της παράδοσής τους, η οποία μιλά για επανάσταση και αλλαγή. Η ιστορία των Εξαρχείων κρατά από τα μέσα του 19ου αιώνα, όταν στην περιοχή στεγάστηκαν τμήματα του Πολυτεχνείου και του Πανεπιστημίου Αθηνών. Τότε έγιναν τόπος συγκέντρωσης φοιτητών και διανοούμενων. Ακόμα και σήμερα παραμένουν ένας χώρος κοινωνικής και πολιτικής έκφρασης. Στους τοίχους ξεχωρίζουν συνθήματα. Πολιτικά, ανθρωπιστικά, ερωτικά που μιλούν για τον κόσμο και διαμορφώνουν την πραγματικότητα.

«Πυθαράδικα» συνήθιζαν να τα λένε παλιά. Κι αυτό από τα πολλά εργαστήρια πιθαριών που υπήρχαν εκεί. Το όνομα «Εξάρχεια» υιοθετήθηκε από τον επιχειρηματία Έξαρχο, ο οποίος με την έντονη εμπορική δραστηριότητά του στην οδό Θεμιστοκλέους κατάφερε και τα στιγμάτισε. Οι πρώτοι κάτοικοι ήρθαν από τις Κυκλάδες, θα σου πουν οι παλαιότεροι. Λίγο αργότερα, χτίστηκαν κοντά και πολλές πανεπιστημιακές σχολές της Αθήνας (Νομική, Χημείο, Πολυτεχνείο, Φιλοσοφική), οι οποίες κατέστησαν την περιοχή σε πόλο έλξης για πολλούς φοιτητές. Την εποχή εκείνη εξάλλου η φοιτητική ιδιότητα συνδεόταν άμεσα με την ανθρωπιστική δράση.

Το 1985 με τη δολοφονία του 15χρονου Μαθητή Μιχάλη Καλτεζά, τα Εξάρχεια έζησαν ορισμένες από τις πιο συγκλονιστικές στιγμές τους, με το Χημείο να καταλαμβάνεται εκ νέου μαζί με το Πολυτεχνείο και για πρώτη φορά έπειτα από σχεδόν δέκα χρόνια να εκδηλώνονται στο κέντρο της Αθήνας εκτεταμένης διάρκειας επεισόδια. Η σημασία που έχει η περιοχή για το χώρο της εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς αλλά και των αναρχικών δεν χάθηκε ούτε και τη δεκαετία του ʼ90. Συχνά-πυκνά δημιουργούνταν εστίες έντασης, με σημαντικότερη την επεισοδιακή κατάληψη του ΕΜΠ κατά τον εορτασμό της Εξέγερσης του Πολυτεχνείου το 1995 και τα εκτεταμένα επεισόδια που ακολούθησαν, τα οποία είχαν ως αποτέλεσμα να συλληφθούν την επομένη 423 άτομα.

Η εξαρχιώτικη πιάτσα ανέκαθεν φώλιαζε μες στα βιβλιοπωλεία με τις σπάνιες εκδόσεις, έβρισκε χρόνο να επισκεφτεί τα τυπογραφεία, τα κέντρα της τέχνης και του πολιτισμού. Άραζε με τις ώρες στα κουτούκια, τα μαγειρεία και τα εναλλακτικά μπαράκια. Το ίδιο λίγο πολύ σκηνικό ισχύει και σήμερα. Η αθηναϊκή αυτή γειτονιά φιλοξένησε σειρά σημαντικών προσωπικοτήτων της τέχνης και των γραμμάτων και απέκτησε φανατικούς θαυμαστές. Ο Κωστής Παλαμάς έμενε στην οδό Ασκληπιού, ενώ ο Δημήτριος Φιλιππότης είχε βιβλιοπωλείο στην οδό Σόλωνος.

Το 1985 με τη δολοφονία του 15χρονου Μαθητή Μιχάλη Καλτεζά, τα Εξάρχεια έζησαν ορισμένες από τις πιο συγκλονιστικές στιγμές τους

Ο Κάρολος Κουν, ο Νικόλαος Γύζης, ο Χαρίλαος Τρικούπης, η Σοφία Βέμπο, η Κατίνα Παξινού και ο Φρέντυ Γερμανός είναι μόνο μερικοί από αυτούς που αγάπησαν και έζησαν στα Εξάρχεια. Ο Νικόλας Άσιμος και η Κατερίνα Γώγου, αυτοί οι λιγότεροι “mainstream” αλλά θρυλικοί τύποι, έγραψαν τη δική τους ιστορία στους σκοτεινούς δρόμους. Τα τελευταία είκοσι χρόνια τα Εξάρχεια πέρασαν πολλά. Δοκιμάστηκαν μέσα από αιματηρές συγκρούσεις, γκετοποίηση, κατηγορίες. Έγιναν καταφύγιο για τους «μικρούς» και τους κατατρεγμένους. Άστεγοι άνθρωποι, άλλοι εξαρτημένοι από ουσίες, περιθωριακοί…

Κυριακή Αξιώτη