"Δίχως κριτική σκέψη ελάχιστα μπορεί να συνεισφέρει κάποιος στην δίκαιη και εύρυθμη λειτουργία της κοινωνίας και της δημοκρατίας", αυτό τόνισε στην διάλεξή του με τίτλο "Η τυραννία της αμάθειας", ο καθηγητής στην École des Hautes Études en Science Sociales του Παρισιού, κ. Γιώργος Δερτιλής στο πλαίσιο του 2ου Οικονομικού Φόρουμ των Δελφών.

Όπως επισήμανε, ημιμαθείς και ανόητοι αποτελούν ένα τεράστιο και συμπαγές κοινωνικό σώμα. "Ο αμαθής βλαξ είναι κοινός και γνώριμος τύπος ανθρώπου. Εύκολα θα δεχθεί να υπηρετήσει έναν δημαγωγό και θα υποδουλωθεί σε έναν δημαγωγό μεγάλο", υπογράμμισε και συμπλήρωσε ότι σήμερα, το ποσοστό των ημιμαθών απόφοιτων των Πανεπιστημίων αγγίζει το 75%.

Σύμφωνα και με τα αποτελέσματα της έρευνας του Διεθνούς Προγράμματος PISA για την Αξιολόγηση των Μαθητών (Programme for International Student Assessment), που ανακοινώθηκαν τον Δεκέμβριο του 2016, το πρόβλημα της ανεπαρκούς εκπαίδευσης, ξεκινά από τα πρώτα κιόλας στάδια του μαθητικού βίου.

Στην έρευνα συμμετείχαν 72 συνολικά χώρες εκ των οποίων οι 35 είναι μέλη του ΟΟΣΑ. Σύμφωνα με τα στοιχεία που δημοσιεύτηκαν, ως προς το κύριο αντικείμενο της έρευνας, δηλαδή τις Φυσικές Επιστήμες, η Ελλάδα το 2015 κατέλαβε την 32η θέση ανάμεσα στις 35 χώρες του ΟΟΣΑ (ενώ το 2006 βρισκόταν στην 28η θέση, αλλά μεταξύ 30 μόνο χωρών) και την 43η συνολικά. Επιδόσεις που κατατάσουν στην χώρα μας πολύ κάτω του μέσου όρου των χωρών του ΟΟΣΑ. Στα αποτελέσματα των διεθνών αυτών εξετάσεων φαίνεται η αποτυχία των μαθητών της Ελλάδας στην κατανόηση κειμένου και σε άλλα μαθήματα.

Οι εκπαιδευτικοί όλων των βαθμίδων τονίζουν την αναγκαιότητα μεταρρυθμίσεων στον χώρο της εκπαίδευσης σε όλα τα στάδια και επίπεδα ώστε να περιορισθεί η «παπαγαλία» και να καλλιεργηθεί  η κριτική σκέψη των μαθητών.

Με την κριτική σκέψη διακρίνουμε το σημαντικό από το ασήμαντο, το ωραίο από το άσχημο, το καλό από το κακό, το δίκαιο από το άδικο. Η κριτική σκέψη είναι το αντίθετο της παθητικής πρόσληψης και αναπαραγωγής της πληροφορίας. Είναι προσωπική διαδικασία στοχασµού επί της πληροφορίας, διερώτησης, αµφισβήτησης, αναζήτησης διαφορετικών απαντήσεων, αξιολόγηση των πληροφοριών και των πηγών. Η κριτική σκέψη είναι επίπονη διεργασία και προϋποθέτει τη πολύ καλή γνώση του πεδίου. Αφορά έναν συνολικό τρόπο σκέψης που λαµβάνει υπόψην του δεδοµένα από άλλες επιστήµες, άλλες προσεγγίσεις, απόψεις και στάσεις με τον οποίο τοποθετείται κανείς κοινωνικά.

Η κριτική σκέψη είναι το απαραίτητο εφόδιο για τον αυριανό πολίτη ενός κόσμου του οποίου τα ουσιωδη χαρακτηριστικά είναι η διαρκής αλλαγή σε όλες τις περιοχές της ανθρώπινης δραστηριότητας και των κοινωνικών φαινομένων, ο πολλαπλασιασμός καθημερινώς των πληροφοριών, που γρήγορα θεωρούνται απαρχαιωμένες και η καθημερινή αναδόμηση, επανεξέταση και δοκιμασία των ιδεών. Με αυτές τις συνθήκες κανείς δεν μπορεί να ζήσει επιμένοντας στον πάγιο τρόπο που σκέπτεται και μετά βεβαιότητας δεν θα εξελιχθεί.

Στο δοκίμιο του Ρομπέρ Χιού Έννις "Critical Thinking" (1996) περιγράφεται το σύστημα FRISCO (Focus, Reason, Inference, Situation, Clarity, Overview). Ένας απλός τρόπος αποκωδικοποίησης των βημάτων και των διεργασιών της κριτικής σκέψης. Το παραθέτουμε ως οδηγό στον δρόμο  της αλήθειας.

#1 Εστίαση: να εντοπίσεις το ζήτηµα που τίθεται, το βασικό ερώτηµα, το πρόβληµα

#2 Συλλογισµοί: λογικά επιχειρήµατα, συλλογιστική µέθοδος, αναλυτική σκέψη

#3 Συµπέρασµα: έκφραση του τελικού αποτελέσµατος του συλλογισµού και αξιολόγησή του – πόσο αληθοφανές είναι

#4 Κατάσταση: συνεκτίµηση του ρόλου του πλαισίου στο πρόβληµα και στη λύση του

#5 Σαφήνεια: επαρκής σαφήνεια των όρων και των συλλογιστικών εργαλείων που χρησιµοποιούµε – να µπορούµε να τα ορίσουµε µε σαφήνεια

#6 Επισκόπηση: αποστασιοποιηµένη µατιά στο σύνολο της διαδικασίας που ακολουθήθηκε

Παραθέτουμε επίσης και ένα πιο απλό βίντεο της TedEd με 5 απλές συμβουλές που ίσως φανεί χρήσιμο στη διαδικασία λήψης απποφάσεων.

Δυστυχώς το σύγχρονο ελληνικό σχολείο έχει μένει έξω από την κοινωνία, ενώ οφείλει να δίνει βαρύτητα στην καλλιέργεια της κριτικής σκέψης των μαθητών και να τους βοηθήσει να μαθαίνουν πώς να μαθαίνουν δια βίου.

- Άννα Δανιήλ