Κάποια απ' αυτά καλοδιατηρημένα, άλλα μισογκρεμισμένα και αγκαλιασμένα πλέον με το χώμα της γης, αρχαία, μεσαιωνικά και νεώτερα όλα στέκουν εκεί και μας μιλούν, μας λένε την ιστορία τους, όπως στα παλιά καλά παραμύθια…. μα έχουν λαλιά οι πέτρες να μας πουν την ιστορία τους; Και βέβαια… μας την λένε μέσα από το μέγεθός τους, την δόμησή τους, την υφή τους, το σχήμα τους κι έτσι μας αποκαλύπτουν τα μυστικά του κάστρου τους. Αρχιτεκτονικά δημιουργήματα ζωντανά με ιδέες και έννοιες, όπως η δύναμη της εξουσίας και του χρήματος, το κάλλος του τοπίου, η υπεροψία του ύψους, μαρτυρούν κάθε φορά την ταυτότητα των δημιουργών τους και την εποχή της κατασκευής τους.

Ανθρώπινη δημιουργία τα αναρίθμητα κάστρα, οι οχυρωμένοι οικισμοί, οι τειχισμένες πόλεις και ακροπόλεις οι πολυάριθμες καστροπολιτείες για την ασφάλεια της φρούρησης, για την δυνατότητα της άμυνας από την βιαιότητα της σύγκρουσης και το αίμα του πολέμου. Άλλωστε αυτή είναι η φύση των οχυρωμένων οικισμών, των τειχισμένων πόλεων, να προκαλούν τους επιδρομείς τους να τις κατακτήσουν και να γίνουν το έπαθλο του πορθητή.

Οι βυζαντινοί αυτοκράτορες ίδρυαν μονές και γύρω από αυτές συγκέντρωναν τους διάσπαρτους πληθυσμούς. Επέλεγαν βραχώδεις λόφους που τους οχύρωναν καλά και έχτιζαν τα τείχη τους με πέτρες και πλίθους ακολουθώντας τις κλίσεις του εδάφους. Το σπουδαιότερο δείγμα βυζαντινής οχυρωματικής και αμυντικής αρχιτεκτονικής τέχνης είναι τα τείχη της Πόλης. Τα περισσότερα κάστρα στην Ελλάδα είναι ανακατασκευασμένα, όχι από τους κατοίκους αλλά από τους κατακτητές. Φράγκοι, Ενετοί, Οθωμανοί, ξανακτίζουν τα ίδια κάστρα πάνω στα ερείπια των παλιών, πολλά από τα οποία διασώζονται μέχρι σήμερα στην Πελοπόννησο και ιδιαίτερα στο Μυστρά και στη Μάνη. Τα Γιάννινα, μια πόλη – κάστρο της Ελλάδας που τα τείχη της οχυρώθηκαν από τον Ιουστινιανό, ξαναοχυρώθηκαν από τον Βοεμούνδο τον Νορμανδό στην 4η Σταυροφορία όπως και από τον Αλή τον Τεπενενλή το 1808.

Πόλεις-κάστρα όπως η Κέρκυρα, η Ρόδος, η Μονεμβασιά και τόσα άλλα στην νησιωτική και ηπειρωτική Ελλάδα προσφέρουν στους επισκέπτες με την πλούσια ιστορία τους μοναδικές και αξέχαστες εμπειρίες. Όπως και να είναι τα κάστρα, γκρεμισμένα, χορταριασμένα, αναστηλωμένα, κατοικημένα από ανθρώπους ή εγκαταλελειμμένα, κοντά στη θάλασσα ή ψηλά στα βουνά πάντα διεγείρουν και εξάπτουν την φαντασία και τις αισθήσεις του ανθρώπου. Τα μοναδικά αυτά μνημεία της ιστορίας μας που τα συναντάμε παντού στον ελλαδικό χώρο θα πρέπει να μας ξυπνήσουν το ενδιαφέρον για την γνώση της ιστορίας και του πολιτισμού μας.