Ο Dexter Melchor Matías εργάζεται στην πόλη Ixtlán de Juárez των ιθαγενών Ζαποτέκ, περίπου 490 μέτρα πάνω από την πλατιά κοιλάδα της Oaxaca στο Μεξικό, όπου η κοινοτική δασοκομία έχει γίνει τρόπος ζωής. Όπως και ο ίδιος, περίπου 10 εκατομμύρια άνθρωποι σε όλη τη χώρα ζουν μέσα στα δάση και ζουν από αυτά, ενώ οι μισοί από αυτούς τους ανθρώπους αυτοπροσδιορίζονται ως αυτόχθονες.

Καθώς οι μέσες θερμοκρασίες ανεβαίνουν στα ύψη σε όλο τον κόσμο και οι πυρκαγιές μαίνονται σε όλη την Αμερική, στο Μεξικό, όπου περισσότερο από το ένα τέταρτο της χώρας υποφέρει από ξηρασία, ο αριθμός των πυρκαγιών παραμένει σταθερός από το 2012.

Πάνω από τα μισά δάση του Μεξικού βρίσκονται στα χέρια των κοινοτήτων και των ιθαγενών, μια κατάσταση που δεν υπάρχει πουθενά αλλού στον κόσμο, γεγονός που, σύμφωνα με τους ειδικούς, εξηγεί γιατί η χώρα τα έχει καταφέρει καλύτερα στον έλεγχο των μεγάλων πυρκαγιών.

«Υπάρχουν περισσότερες πυρκαγιές νότια από εδώ, επειδή έχουν πολλές μικρές ιδιωτικές ιδιοκτησίες», λέει ο Melchor Matías, διαχειριστής κοινοτικών δασών. «Απλώς δεν έχουν την ικανότητα να παρακολουθούν τα δάση τους όπως εμείς».

Παγκοσμίως, εκτιμάται ότι το 36% των εναπομεινάντων άθικτων δασικών τοπίων βρίσκονται σε εκτάσεις ιθαγενών. Μελέτες δείχνουν ότι τα δάση που ελέγχονται από τις κοινότητες όχι μόνο απορροφούν περισσότερο C02 από εκείνα που βρίσκονται υπό κυβερνητικό ή ιδιωτικό έλεγχο, αλλά και ότι τα ποσοστά αποψίλωσης είναι χαμηλότερα. Επίσης, υποφέρουν λιγότερο κατά τη διάρκεια σοβαρών ελλείψεων νερού, μειώνοντας σημαντικά τον κίνδυνο πυρκαγιάς.

Η μεγάλη, στενή επικράτεια του Ixtlán, έκτασης 19.000 εκταρίων (47.000 στρεμμάτων), περιλαμβάνει χιονισμένες βουνοκορφές και πλούσιες πεδινές ζούγκλες με δάση νεφών ενδιάμεσα. Αντί της αποψίλωσης, επιλέγεται η υλοτόμηση ορισμένων λωρίδων με δέντρα μεταξύ έξι και οκτώ εκταρίων (15 και 20 στρέμματα), επιτρέποντας στο δάσος να αναγεννηθεί με φυσικό τρόπο.

Οι εργασίες υλοτομίας ρυθμίζονται στενά από την κοινοτική δασική επιχείρηση του Ixtlán, η οποία απέσπασε τα δάση από μια ιδιωτική παραχώρηση το 1982. Η επιτυχία του Ixtlán συνέβη σε όλο το Μεξικό, αφού, μετά το 1970, οι κοινότητες επωφελήθηκαν από τις κρατικές δασικές μεταρρυθμίσεις και επιδοτήσεις για να ασκήσουν μεγαλύτερο τοπικό έλεγχο.

Από τις 21.000 κοινότητες που κατέχουν δασικές εκτάσεις στο Μεξικό, περίπου οι 1.600 ασχολούνται με τη βιώσιμη υλοτομία, κυρίως στο νότιο τμήμα της χώρας.

Για δασικές επιχειρήσεις όπως αυτή του Ixtlán, η αύξηση του κέρδους δεν ήταν ποτέ ο κύριος στόχος. «Μας ενδιαφέρει η δημιουργία θέσεων εργασίας», λέει η επιστήμονας για τη διατήρηση της φύσης Guadalupe Pacheco-Aquino. Στη δεύτερη φτωχότερη πολιτεία του Μεξικού, οι σχετικά καλά αμειβόμενες αγροτικές θέσεις εργασίας όπως αυτές που δημιουργεί η κοινοτική δασοκομία στο Ixtlán είναι σπάνιες. «Η δασοκομία έχει συμβάλει καθοριστικά στο να βγουν οι άνθρωποι από τη φτώχεια».

Οι επενδύσεις σε δημόσια έργα, όπως δρόμοι και σχολεία, και η δημιουργία τοπικού εισοδήματος μέσω του διαμοιρασμού των κερδών συμπληρώνουν την αποστολή των κοινοτικών δασικών επιχειρήσεων. «Είναι επιτυχημένες λόγω των ευνοϊκών κρατικών πολιτικών, των υψηλών και σταθερών τιμών για τα προϊόντα ξύλου και των εξελιγμένων επιπέδων κοινοτικής διακυβέρνησης».

Η κοινότητα διευθύνει την υλοτομία του Ixtlán και ένα πριονιστήριο και εργοστάσιο επίπλων μέσω συνέλευσης, στην οποία πάντως οι περισσότεροι που συμμετέχουν είναι άνδρες. Η ιδιότητα του comunero, όπως είναι γνωστά τα μέλη της συνέλευσης, συνεπάγεται σημαντικές υποχρεώσεις και κύρος. Πρόκειται για μια κληρονομική θέση, η οποία  περνάει συνήθως από τον πατέρα στον γιο. «Αυτό αρχίζει να αλλάζει», λέει ο Pacheco-Aquino, «καθώς όλο και περισσότεροι πατέρες αφήνουν τη θέση αυτή στις κόρες τους».

Η λήψη αποφάσεων βασίζεται σε έθιμα των ιθαγενών που θέτουν τα συμφέροντα της ομάδας πάνω από το άτομο, εκτιμούν τη γνώση των γηραιότερων και δίνουν προτεραιότητα στη συναίνεση. Τα πολιτικά κόμματα αποκλείονται. Αντ' αυτού, τεχνικά καταρτισμένα ανώτερα μέλη εκπροσωπούν όλες τις τοπικές οικογένειες και συμμετέχουν σε κάθε σημαντική απόφαση.

«Από επιχειρηματική άποψη, παρόλο που διαθέτουμε τώρα μια συμβουλευτική επιτροπή για την επιτάχυνση της λήψης αποφάσεων, αυτό το σύστημα απαιτεί πολύ περισσότερο χρόνο. Αυτό είναι το μειονέκτημα», λέει ο Pacheco-Aquino. «Όμως η δομή μας έχει το πλεονέκτημα ότι όλοι όσοι έχουν συμφέρον από το τελικό αποτέλεσμα έχουν φωνή».

Ο Melchor Matías λέει: «Με τόσα πολλά αφεντικά, ήταν δύσκολο να προσαρμοστούμε στην αρχή. Αλλά σταδιακά, συνηθίζεις τον τρόπο λειτουργίας και τα οφέλη του για την κοινότητα υπερτερούν του χρόνου που απαιτείται».

Ο Noemí Cruz Hernández είναι δασολόγος μηχανικός και διευθυντής του εργοστασίου επίπλων της κοινότητας. Επιβλέπει 40 υπαλλήλους που κατασκευάζουν τραπέζια, πάγκους και καρέκλες από πεύκο υψηλής ποιότητας που καλλιεργείται στα τροπικά ορεινά δάση του Ixtlán. Η επιχείρηση είναι πιστοποιημένη από το Forest Stewardship Council.

«Πουλάμε κυρίως σχολικά έπιπλα στην κρατική κυβέρνηση, αλλά προσπαθούμε να γίνουμε πιο ανεξάρτητοι. Μόλις ανοίξαμε το δεύτερο κατάστημα λιανικής πώλησης στην πόλη Οαχάκα», λέει. Χρησιμοποιώντας τα έσοδα από τα δάση για τη διαφοροποίηση της οικονομίας της, η Ixtlán διαθέτει τώρα ένα κοινοτικό πρατήριο καυσίμων, ένα κατάστημα τροφίμων, μια μονάδα εμφιάλωσης νερού, μια πιστωτική ένωση και ένα οικοτουριστικό πανδοχείο, δημιουργώντας τη βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη που χρειάζονται οι μεξικανικές κοινότητες.

Πολλοί από τους συμμαθητές του Joaquin Aquino έχουν φύγει. Ο ίδιος δουλεύει ως οδηγός κι είχε την ευκαιρία να πάει στον Καναδά, αλλά παρέμεινε για να βοηθήσει στη φροντίδα του άρρωστου πατέρα του. Ο Ακίνο, ο οποίος έχει έναν τετράχρονο γιο, εργάζεται τώρα για το οικοτουριστικό πρόγραμμα του Ixtlán. «Μπόρεσα να μείνω λόγω της κοινοτικής δασοπονίας. Έχει ωφελήσει όλους μας, καθώς και τις πόλεις γύρω μας», λέει. «Υπάρχει πολύ περισσότερο εισόδημα για όλους. Και η προστασία των δασών σημαίνει ότι έχουμε κάτι να αφήσουμε στα παιδιά μας».

Παρά τη σταθερή ροή εμβασμάτων από άλλα μέρη του Μεξικού και τις ΗΠΑ, η οικονομική δυσπραγία συνεχίζεται στο Ixtlán. Ωστόσο, η ακραία φτώχεια έχει μειωθεί περισσότερο από το ήμισυ από το 2010.

Ο Samuel Bautista Aquino είναι ένας 16χρονος, ο οποίος θέλει θεωρητικά για να ολοκληρώσει το Λύκειο τρία ακόμη χρόνια. Τα χρήματα που βγάζει η μητέρα του και η μεγαλύτερη αδελφή του από μια μικρή επιχείρηση τροφίμων δεν επαρκούν για να συντηρήσουν τον Samuel και τα δύο μικρότερα αδέλφια του.

Ο Samuel αναγκάστηκε να εγκαταλείψει το σχολείο και τώρα εργάζεται ως ξεναγός. Καθώς σκύβει για να δείξει σε έναν επισκέπτη ένα μικροσκοπικό λουλούδι του δάσους, λέει: «Θέλω να πάω στο πανεπιστήμιο και να μάθω περισσότερα για τα φυτά και τα δέντρα, αλλά κυρίως για τα μανιτάρια». Στο Ixtlán έχουν εντοπιστεί 113 διαφορετικά είδη άγριων βρώσιμων μανιταριών.

Οι επιθεωρήσεις των δασών είναι ένα τακτικό φαινόμενο. «Δεν είχαμε ποτέ προβλήματα με παράνομη υλοτομία», λέει ο Melchor Matías. Τα κοινοτικά δάση του Μεξικού συχνά παρουσιάζουν ακόμη χαμηλότερα ποσοστά αποψίλωσης από ό,τι οι προστατευόμενες περιοχές της χώρας.

Σύμφωνα με τον Bray, δεδομένης της επείγουσας κλιματικής κρίσης και της απώλειας της βιοποικιλότητας, αυτό το είδος δασικής διαχείρισης ξεχωρίζει ως παράδειγμα των θετικών αποτελεσμάτων του ελέγχου των δασών από τους αυτόχθονες και τους τοπικούς φορείς.

«Τα κοινοτικά δάση δεσμεύουν περισσότερο διοξείδιο του άνθρακα από ό,τι οι αυστηρά διατηρητέες προστατευόμενες περιοχές, κυρίως μέσω της αποθήκευσής του σε ξύλινα έπιπλα και ξυλεία για κατασκευές» λέει ο Bray. «Όταν οι αυτόχθονες και οι τοπικές κοινότητες ελέγχουν τα δάση τους, επωφελούνται οι άνθρωποι και η γη».

*Μετάφραση από τον Guardian