Εξαιτίας της διατάραξης του κλίματος ασκούνται ασυνήθιστα έντονες πιέσεις στα δέντρα και άλλα φυτά, πολλά από τα οποία πεθαίνουν από αφυδάτωση.

Στο παρελθόν, ο θόλος του τροπικού δάσους της Νότιας Αμερικής, που καλύπτει έκταση ισοδύναμη με τη μισή περίπου Ευρώπη, συρρικνωνόταν και επεκτεινόταν παράλληλα με τις ετήσιες περιόδους ξηρασίας και βροχής. Είχε επίσης την ικανότητα να ανακάμπτει από μια απλή ξηρασία.

Όμως, τον τελευταίο καιρό, η ανάκαμψη έχει γίνει δυσκολότερη και πιο αργή, καθώς οι ξηρασίες γίνονται όλο και πιο έντονες στα νοτιοανατολικά του Αμαζονίου και πιο συχνές στα βορειοδυτικά.

Η νέα μελέτη, που δημοσιεύθηκε στο Proceedings of the National Academy of Sciences, εξετάζει δορυφορικές εικόνες με τη δραστηριότητα της βλάστησης από το 2001 έως το 2019. Δεκάδες χιλιάδες εικονοστοιχεία, καθένα από τα οποία καλύπτει μια περιοχή 25 τετραγωνικών χιλιομέτρων (9,65 τετραγωνικά μίλια), αναλύθηκαν σε μηνιαία βάση και συσχετίστηκαν με τοπικά δεδομένα βροχόπτωσης.

Στόχος των μελετητών ήταν να διερευνήσουν πώς «η συχνότητα, η ένταση ή η διάρκεια των ξηρασιών συμβάλλει στην απώλεια σταθερότητας της βλάστησης του Αμαζονίου».

Διαπίστωσαν ότι το 37% της ώριμης βλάστησης στην περιοχή παρουσίασε τάση επιβράδυνσης. Αν και τα μοτίβα διέφεραν από περιοχή σε περιοχή, κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι ο ιδιαίτερα αποψιλωμένος και υποβαθμισμένος νοτιοανατολικός Αμαζόνιος ήταν πιο ευάλωτος σε ένα «συμβάν καμπής».

Η έρευνά τους διαπίστωσε ότι η ένταση της ξηρασίας ήταν πιο σημαντικός παράγοντας από τη συχνότητα της ξηρασίας, αν και ο συνδυασμός των δύο ήταν πιο αποσταθεροποιητικός.

Η επικεφαλής συγγραφέας της μελέτης, Johanna Van Passel, δήλωσε ότι οι δορυφορικές εικόνες δείχνουν μόνο ένα μέρος της πραγματικής εικόνας και ότι η κατάσταση θα μπορούσε να είναι πιο σοβαρή. «Τα δέντρα είναι το τελευταίο μέρος του οικοσυστήματος που εμφανίζει σημεία καμπής, επειδή έχουν τον μεγαλύτερο κύκλο ζωής και είναι πιο ικανά να ανταπεξέλθουν», δήλωσε η ίδια. «Αν βλέπουμε ήδη ένα σημείο καμπής να πλησιάζει σε αυτό το μακροσκοπικό επίπεδο του δάσους, τότε πρέπει να χειροτερεύει σε μικροσκοπικό επίπεδο».

Τα νέα δεν είναι άσχημα μόνο για τον Αμαζόνιο αλλά για τον πλανήτη συνολικά. Το τροπικό δάσος φιλοξενεί 15.000 είδη δέντρων, τα οποία συμβάλλουν στην απορρόφηση του διοξειδίου του άνθρακα από την ατμόσφαιρα. Αλλά αυτή η ικανότητα - και η συνολική ανθεκτικότητα του δάσους - αποδυναμώνεται από το κλιματικό χάος που προκαλείται από την καύση δέντρων εξαιτίας της ανθρώπινης δραστηριότητας, του φυσικού αερίου, του πετρελαίου και της εκτεταμένης εκπομπής άνθρακα. Η μελέτη αναφέρει ότι ο επιβραδυνόμενος ρυθμός ανάκαμψης του δάσους μπορεί να είναι ένας «πρώιμος δείκτης» κατάρρευσης του οικοσυστήματος μεγάλης κλίμακας.

Ο Αμαζόνιος, ο οποίος κανονικά φιλοξενεί τον μεγαλύτερο όγκο γλυκού νερού στον κόσμο, υπέστη πέρυσι μια καταστροφική ξηρασία που άφησε τα άλλοτε κραταιά ποτάμια του σε χαμηλά επίπεδα ρεκόρ, επιδείνωσε τις δασικές πυρκαγιές και οδήγησε σε μαζικό θάνατο περισσότερα από 100 δελφίνια τα οποία ζουν εκεί. Η μελέτη επισημαίνει ότι οι περιοχές του Αμαζονίου που είχαν τις χαμηλότερες βροχοπτώσεις από τις αρχές της δεκαετίας του 2000 υπέστησαν τη μεγαλύτερη μείωση της σταθερότητας.

Τα δέντρα είναι πιο πιθανό να πεθάνουν σε έντονες, πολύ ζεστές ξηρασίες λόγω δύο αιτιών: υδραυλική ανεπάρκεια, η οποία συμβαίνει όταν τα αγγεία του ξύλου του φυτού σπάνε και χάνουν την ικανότητά τους να αντλούν νερό, και υποσιτισμό από άνθρακα, ο οποίος συμβαίνει όταν τα δέντρα αναγκάζονται να κλείσουν τα στόματά τους και τελικά ασφυκτιούν από την έλλειψη φωτοσύνθεσης.

Οι περίοδοι βροχής γίνονται όλο και πιο σύντομες και πιο έντονες, γεγονός που πλήττει επίσης την ικανότητα των δασών να ανακάμπτουν από την ξηρασία, επειδή πολλά είδη δέντρων δεν έχουν εξελιχθεί για να αντιμετωπίζουν ακραίες συνθήκες.

Στο μέλλον, οι τάσεις αυτές θα επιδεινωθούν, επειδή η παγκόσμια θέρμανση θα αυξήσει την ένταση και τη συχνότητα των ξηρασιών στον Αμαζόνιο. «Αυτό αναμένεται να προκαλέσει αλλαγές στη δομή και τη λειτουργία των δασών με την αύξηση της θνησιμότητας των δασών και μπορεί ενδεχομένως να φέρει περισσότερες περιοχές στον Αμαζόνιο πιο κοντά σε ένα σημείο καμπής». Οι περιοχές που έχουν ήδη πληγεί από την ανθρώπινη κοπή δέντρων και τις πυρκαγιές είναι ιδιαίτερα ευάλωτες.

Για να αντιμετωπιστεί η παρούσα συνθήκη η μελέτη προτρέπει τους διεθνείς φορείς χάραξης πολιτικής να προστατεύσουν τα ώριμα δάση, τους αυτόχθονες πληθυσμούς και άλλες παραδοσιακές κοινότητες, καθώς και να μειώσουν τις συνολικές εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου.

«Το μήνυμα προς τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής είναι ότι πρέπει να προστατεύσουμε τα δάση που υπάρχουν ακόμη, ιδίως στο νότιο τμήμα του Αμαζονίου. Οι αγρότες πρέπει να σταματήσουν να κόβουν δάση, διότι ζημιώνονται και οι ίδιοι όταν η δραστηριότητά τους μειώνει τις βροχοπτώσεις», υπγοραμμίζει ο Van Passel.

*Αξιοποιήθηκαν πληροφορίες από τον Guardian