Μετά το τέλος του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου, η τεχνολογία που προφανώς είχε αναπτυχθεί από τη ναζιστική Γερμανία για να εξυπηρετήσει τους στόχους του πολέμου, διαμοιράστηκε στους Συμμάχους οι οποίοι κατάφεραν να την αξιοποιήσουν στο έπακρο. Έτσι, μέχρι το 1950, οι ΗΠΑ πρώτες είχαν εκτοξεύσει στο διάστημα με υποτροχιακές πτήσεις, τα πρώτα έμβια όντα: μύγες, δύο μακάκους, κι ένα ποντίκι.

Η προωθητική δύναμη των ολοένα εξελισσόμενων πυραύλων συνεχώς αυξανόταν, με αποτέλεσμα να είναι δυνατή η διενέργεια αποστολών επανδρωμένων ή μη, όλο και πιο μακριά, εκμεταλλευόμενοι τους καλά μελετημένους νόμους της φυσικής για την ταχύτητα διαφυγής και την τροχιά. Τη δεκαετία του ’50, η μάχη του διαστήματος είχε ανάψει για τα καλά μεταξύ ΗΠΑ και ΕΣΣΔ.

• 1957, ΕΣΣΔ: Εκτοξεύεται ο δορυφόρος Σπούτνικ Ι πραγματοποιώντας την πρώτη πτήση σε τροχιά
• 1961, ΕΣΣΔ: Ο Γιούρι Γκαγκάριν γίνεται ο πρώτος κοσμοναύτης και ολοκληρώνει μια πλήρη περιστροφή σε τροχιά γύρω από τη γη
• 1963, ΕΣΣΔ: Η Βαλεντίνα Τερέσκοβα γίνεται η πρώτη γυναίκα κοσμοναύτης με το Βοστόκ 6.
• 1968, ΗΠΑ: Το Apollo 8 γίνεται η πρώτη επανδρωμένη αποστολή που μπαίνει σε τροχιά γύρω από τη σελήνη
• 1969, ΗΠΑ: Ο Νηλ Άρμστρονγκ και ο Μπαζ Ώλντριν γίνονται οι πρώτοι άνθρωποι που πατάνε το πόδι τους στη σελήνη με την αποστολή Apollo 11

Στις 20 Ιουλίου του 1969, 22:56 ώρα ΗΠΑ, ο Άρμστρονγκ πατάει το αριστερό του πόδι στη σελήνη ενώ από το σύστημα μετάδοσης  ακούγεται το μνημειώδες: «Ένα μικρό βήμα για τον άνθρωπο, ένα τεράστιο άλμα για την ανθρωπότητα»

Και αφού κάνει αυτά τα σχεδόν αβαρή άλματα, συνοδευόμενος από τον Ώλντριν, καρφώνουν στο γκρι και σκονισμένο έδαφος της σελήνης τη σημαία των ΗΠΑ. Τα δέκα λεπτά που τους πήρε για να την ξεδιπλώσουν, ήταν για πολλούς Αμερικανούς τα πιο σημαντικά λεπτά της ζωής τους, γεμίζοντας τους περηφάνια, χαρά, ελπίδα, και έναν συναρπαστικό φόβο. Στην Ελλάδα, είχαμε να ασχοληθούμε με τη χούντα.

Ενώ λοιπόν ο Άρμστρονγκ, συγκλονισμένος, αναλαμβάνει και αναγνωρίζει τον ρόλο του ως εκπρόσωπος της ανθρωπότητας σε αυτό το κοσμοϊστορικό γεγονός, ταυτόχρονα έχει και μια πιο σημαντική δουλειά να κάνει. Να τοποθετήσει τη σημαία των ΗΠΑ στο νεοκατακτηθέν από όλη την ανθρωπότητα ουράνιο σώμα, καθιστώντας σαφές ποιος είναι αυτός που (προς το παρόν) κερδίζει τον πόλεμο των άστρων.

Λίγους μήνες πριν την εκτόξευση του Apollo 11 το 1967 και υπό τις ραγδαίες εξελίξεις στην κατάκτηση του διαστήματος, είχε υπογραφεί και επικυρωθεί και από τις ΗΠΑ μεταξύ άλλων χωρών, η Συνθήκη για το Απώτερο Διάστημα. Αποτελώντας το βασικό πλαίσιο του Διαστημικού Δικαίου, δεν επιτρέπει για κανένα λόγο τη διεκδίκηση της κυριαρχίας των ουρανίων σωμάτων από κάποιο έθνος. Οι ΗΠΑ θα έπρεπε να είναι λοιπόν, εξαιρετικά προσεκτικές έτσι ώστε να μην παραβιάσουν τη συνθήκη. Παραδόξως, οι αντιδράσεις ήταν ελάχιστες και όλοι αποδέχτηκαν ότι η τοποθέτηση της σημαίας των ΗΠΑ στη σελήνη είχε αμιγώς συμβολική σημασία.

Συνθήκη για το Απώτερο Διάστημα

Με τη Συνθήκη για το Απώτερο Διάστημα, τα Ηνωμένα Έθνη απαντούν συντονισμένα ένα όχι στην μεταφορά των ψυχροπολεμικών εντάσεων μεταξύ ΗΠΑ και ΕΣΣΔ, στο διάστημα, εμποδίζοντας παράλληλα οποιοδήποτε ένα έθνος να κυριαρχήσει ή να εκμεταλλευτεί τους πόρους του διαστήματος. Ωστόσο, η συνθήκη μετράει σχεδόν 60 χρόνια, κι ενώ οι αρχές που πρεσβεύει, αυτές της ειρηνικής συνεργασίας και της κοινοκτημοσύνης μεταξύ των εθνών, είναι θεμελιώδεις, οι δραστηριότητες που πλέον μπορούμε να αναλάβουμε ως ανθρωπότητα έχουν αλλάξει δραματικά.

Στο παρελθόν, έχουν υπάρξει διάφορες προσπάθειες αστείες ως επί το πλείστον, να διατεθεί στο εμπόριο το φεγγάρι ή εκτάσεις του φεγγαριού. Το 2005 μια εταιρεία με το όνομα Lunar Embassy, καταδικάστηκε από κινέζικο εφετείο με ανάκληση άδειας και πρόστιμο 50.000 γιουάν, καθώς προσπαθούσε να πουλήσει σε Κινέζους πολίτες εκτάσεις στο φεγγάρι με αντίτιμο 3,7 δολάρια το στρέμμα. Μέσα στις πρώτες τρεις μέρες λειτουργίας της εταιρείας, «πουλήθηκαν» συνολικά 490 στρέμματα που απέφεραν κέρδος στους απατεώνες πάνω από 1800 ευρώ. Η εταιρεία εξέδιδε και πιστοποιητικά, όπου βεβαίωναν ότι ο «ιδιοκτήτης» είναι νόμιμος κάτοχος του εδάφους, καθώς και των πόρων σε βάθος τριών χιλιομέτρων από την επιφάνεια.

Η εταιρεία Lunar Embassy ωστόσο δεν ήταν κινέζικη. Ιδρύθηκε από τον Αμερικανό Dennis Hope, πρώην πωλητή αυτοκινήτων, ο οποίος κάνοντας μια πρόχειρη έρευνα στη δημοτική βιβλιοθήκη, ανακάλυψε την Συνθήκη για το Απώτερο Διάστημα και θεώρησε ότι ενώ ήταν αρκετά συγκεκριμένη ως προς το ότι το διάστημα δεν ανήκει σε κανένα κράτος, δεν προσδιόριζε σαφώς ότι δεν ανήκει σε κάποιον ιδιώτη. Ο ίδιος ισχυρίζεται ότι ειδοποίησε τα Ηνωμένα Έθνη με ένα σημείωμα που έλεγε ότι του ανήκει το φεγγάρι, πριν ξεκινήσει να πουλάει. Τα ΗΕ απάντησαν ότι δεν έλαβαν ποτέ κάποια ειδοποίηση. Ο ίδιος ισχυρίζεται ότι έχει βγάλει πάνω από 2 εκ. δολάρια από τα μεσιτικά του φεγγαριού.

Σε μια πιο αστεία πλευρά, τρεις άνδρες από την Υεμένη το 1997 μήνυσαν τη NASA γιατί εισέβαλλε στον Άρη, τον οποίο οι ίδιοι θεωρούσαν ότι έχουν κληρονομήσει 3000 χρόνια πριν και ως εκ τούτου, ήταν οι νόμιμοι ιδιοκτήτες. Ισχυρίστηκαν ότι ήταν απευθείας απόγονοι των Σαβαίων και των Χιμιαριτών, δυο λαών που κατά τη δική τους μυθολογία προέρχονταν από τον Άρη και είχαν θεϊκή εντολή να αποικίσουν τη Γη. Όπως ήταν αναμενόμενο η μήνυση απορρίφθηκε.

Αρκετά αργότερα, τον Ιανουάριο του 2024, λίγο πριν την εκτόξευση της ιδιωτικής αποστολής που θα μετέφερε μεταξύ άλλων ανθρώπινα λείψανα στη Σελήνη, το Έθνος των Νάβαχο μέσω του προέδρου του παρακάλεσε το Κογκρέσο να καθυστερήσει την εκτόξευση. Ο λόγος ήταν η ίδια η μεταφορά ανθρώπινης τέφρας που αντιτίθεται στην ιερότητα της Σελήνης, κάτι που είναι βασικό στην πίστη τόσο των Νάβαχο όσο και άλλων γηγενών λαών της Αμερικής. Συγκεκριμένα, ο πρόεδρος των Νάβαχο είπε ότι «η σελήνη έχει ιερή θέση στην κοσμολογία των Νάβαχο. Η πρόταση να μετατραπεί σε τόπο ανάπαυσης ανθρώπινων λειψάνων είναι βαθιά ανησυχητική και μη αποδεκτή από τον λαό μας και άλλα έθνη».

Το συγκεκριμένο σκάφος είναι μη επανδρωμένο και ανήκει στην εταιρεία Astrobotic Technology, και εκτοξεύθηκε από το ακρωτήριο Κανάβεραλ στις 8 Ιανουαρίου. Αναμένεται να προσεληνωθεί στις 23 Φεβρουαρίου, αν και διάφορα προβλήματα στο σύστημα πρόωσης που έχουν ως αποτέλεσμα απώλεια καυσίμων, κάνουν την αποστολή επισφαλή. Η σεληνάκατος που ονομάζεται Πέρεγκριν, μεταφέρει 66 κάψουλες με ανθρώπινη τέφρα ή DNA, οι οποίες θα μείνουν στο φεγγάρι.

Έχει διαρρεύσει ότι στην πτήση υπάρχουν οι τρίχες του Τζώρτζ Ουάσινγκτον, του Ντουάιτ Άιζενχάουερ και του JFK, οι στάχτες του Αrthur C. Clarke που συνέγραψε το σενάριο της διάσημης ταινίας 2001: Οδύσσεια του Διαστήματος, και τμήμα από τις στάχτες του Gene Roddenberry, δημιουργού του Star Trek. Το Πέρεγκριν μεταφέρει επίσης και επιστημονικά όργανα για τη μέτρηση υγρασίας, ραδιενεργής ακτινοβολίας και εκπομπών αερίων στην εξώσφαιρα της Σελήνης. Οι εκπρόσωποι της εταιρείας θεωρούν ότι η συγκεκριμένη αποστολή δεν αποτελεί βεβήλωση αλλά γιορτή στη μνήμη των ανθρώπων που δεν σταμάτησαν να προσπαθούν να φτάσουν τα άστρα, ωστόσο οι αντιδράσεις είναι αρκετές.

Οι τεχνολογικές δυνατότητες στον τομέα της εξόρυξης και διαστημικής κατασκευής είναι προηγμένες, σε σημείο οι συζητήσεις για κατασκευή μόνιμων Σεληνιακών Βάσεων να είναι σε πλήρη εξέλιξη. Το ερώτημα λοιπόν που τίθεται είναι πώς θα συμβιβαστεί η θεμελιώδης Συνθήκη του Απώτερου διαστήματος με τις πλέον βάσιμες δυνατότητες αξιοποίησης των φυσικών πόρων του διαστήματος, στο όχι τόσο μακρινό μέλλον. Το νομικό πλαίσιο χρειάζεται επειγόντως ανανέωση, κάτι που θα σημάνει την αρχή μιας νέας εποχής όπου η βιώσιμη και ανθρωποκεντρική οικονομία θα επεκταθεί και πέρα από τα όρια της Γης.

Πρόγραμμα Artemis

Το πρόγραμμα Artemis της NASA περιλαμβάνει τη σταδιακή εγκατάσταση μιας σεληνιακής βάσης μέχρι το 2035, την οποία θα μπορεί να χρησιμοποιήσει όλη η ανθρωπότητα ως ορμητήριο για την εξερεύνηση του διαστήματος. Προς το παρόν, έχει πραγματοποιηθεί μόνο μια πτήση τροχιάς το 2022, ενώ έχουν προγραμματιστεί άλλες 7 επανδρωμένες πτήσεις μέχρι το 2030 που θα μεταφέρουν σταδιακά κτιριακές εγκαταστάσεις. Το πρόγραμμα έχει επικριθεί αρκετά λόγω του ότι δεν φαίνεται προς το παρόν να είναι οικονομικά βιώσιμο, ενώ έχουν εμπλακεί και πλήθος ιδιωτικών εταιρειών κυρίως σε βοηθητικές αποστολές που θα μεταφέρουν εξοπλισμό.

Ενώ η ιδιοκτησία εδάφους στη Σελήνη ή σε οποιοδήποτε ουράνιο σώμα απαγορεύεται σαφώς από τη Συνθήκη για το Απώτερο Διάστημα, η ιδιοκτησία πόρων μετά από την απομάκρυνση από την επιφάνεια, δεν απαγορεύεται. Στο παρελθόν πολλά επιχειρηματικά σχέδια έχουν αποτύχει παταγωδώς επί χάρτου, ωστόσο στο σήμερα υπάρχουν αρκετές εταιρείες start-up ή ακόμα και μεγάλες φίρμες που εξερευνούν εντατικά τη λεγόμενη «αλυσίδα αξίας διαστημικών πόρων». Και για αυτό τον λόγο, υπάρχουν πολλές πιέσεις για την συγκεκριμενοποίηση της Συνθήκης, καθώς ενώ απαγορεύει την ιδιοκτησία εδάφους ρητά, δεν συμβαίνει το ίδιο με τους πόρους.

Συνθήκη για τη Σελήνη

Η Συνθήκη για τη Σελήνη ήρθε το 1979 να συμπληρώσει κατά κάποιο τρόπο την υπάρχουσα νομοθεσία, και απαγορεύει τη στρατιωτική χρήση της Σελήνης, απαγορεύει την εξερεύνηση και χρήση της Σελήνης και άλλων ουρανίων σωμάτων χωρίς την έγκριση και το όφελος άλλων κρατών, και τέλος, ορίζει ότι η Σελήνη και οι φυσικοί πόροι του είναι «κοινή κληρονομιά της ανθρωπότητας» και κανένας δεν μπορεί να τα οικειοποιηθεί. Δυστυχώς, μέχρι το 2019 μόνο 18 χώρες έχουν υπογράψει τη Συνθήκη για τη Σελήνη. Και ακόμα πιο δυστυχώς, ούτε οι ΗΠΑ, ούτε η Ρωσία, ούτε η Κίνα είναι ανάμεσα σε αυτές τις χώρες.

Η εξόρυξη στο διάστημα είναι ακόμα ένα πολύ ακριβό σπορ για τους ιδιώτες, πόσο μάλλον για τα κράτη. Οι καινοτόμες start-ups κερδίζουν επικοινωνιακό κυρίως έδαφος, ωστόσο επιχειρηματίες που αναδεικνύονται ως μεγιστάνες τους διαστήματος όπως ο πολύς Ίλον Μασκ, θεωρούν ότι η διαστημική εξόρυξη είναι μια εντελώς μη βιώσιμη οικονομική δραστηριότητα. Κατά κάποιο τρόπο, είμαστε στο έλεος της οικονομικής δυνατότητας και η αναθεώρηση του διαστημικού δικαίου είναι ακόμα ένα πεδίο θεωρητικών δικονομικών προβληματισμών. Δεν διαφαίνεται προς το παρόν ότι η ανθρωπότητα (και η τσέπη του Μασκ) επωφελείται από τους πόρους του διαστήματος, οπότε μπορούμε να κοιμόμαστε ήσυχοι.

Προς το παρόν, ο μόνος που έχει μεταφέρει τρυπάνια και πυρηνικά στο διάστημα ήταν ο Μπρους Γουίλις στη δυστοπική και μελό ταινία Αρμαγεδδών του 1998, όπου ένας αστεροειδής πρόκειται να προσκρούσει στη γη. Ο Μπρους Γουίλις, ηγείται μιας ομάδας λαϊκών παιδιών (και λίγων επιστημόνων) με μεγάλη προϋπηρεσία στην εξόρυξη πετρελαίου, που αποστολή τους είναι να προσγειωθούν στον απειλητικό μετεωρίτη, να ανοίξουν μια πολύ βαθιά τρύπα, και να χώσουν μέσα μια πυρηνική κεφαλή. Με αυτό τον τρόπο, ο μετεωρίτης θα γινόταν σκόνη πριν μπει στην ατμόσφαιρα, προσκρούσει στη γη και η ανθρωπότητα καταστραφεί.  

Στην ταινία όλα πηγαίνουν καλά και η ανθρωπότητα σώζεται, στην πραγματικότητα δεν έχει χρειαστεί ποτέ να πάρουμε κάποια τέτοια απόφαση, και τα αστέρια ανήκουν (ακόμα) σίγουρα στην ανθρωπότητα.

Νάντια Βουγογιαννοπούλου