Οι εκκλήσεις προσωπικοτήτων όπως ο Βασιλιάς Κάρολος, καθώς και οι επιπλήξεις της ΕΕ, φαίνεται ότι έχουν πέσει προς το παρόν στο κενό. H αιχμαλωσία και θανάτωση αμπελοπουλιών απαγορεύεται στην Κύπρο ήδη από το 1957 σύμφωνα με τα στοιχεία τα οποία έχει η Επαρχιακή Επιτροπή Οικολόγων Αμμοχώστου, και επιπλεόν με βάση τη Σύμβαση της Βέρνης του 1979, την οποία έχει κυρώσει η Κυπριακή Δημοκρατία το 1988, ενώ παρόμοιες πρακτικές έχουν καταργηθεί σε όλη την ΕΕ.

Σύμφωνα με το Εικονικό Μουσείο Κυπριακών Τροφίμων και Διατροφής (https://foodmuseum.cs.ucy.ac.cy/web/guest/home), παραδοσιακά Αμπελοπούλια λέγονται μόνο τα πουλιά που ανήκουν μόνο στο είδος Sylvia articapilla, με κοινό όνομα στην Ελλάδα Μαυροσκούφηδες. Έχει μέγεθος μόνο γύρω στα 5,5 εκατοστά, και έχει πολύ όμορφο κελάηδισμα που διαρκεί δυόμιση λεπτά και επαναλαμβάνεται μετά από σύντομες παύσεις. Ο Μαυροσκούφης μιμείται πολύ συχνά το κελάηδισμα άλλων πουλιών όπως το αηδόνι, γι’ αυτό και πολλοί παρατηρητές το μπερδεύουν.

Στην περιοχή της Αμμοχώστου, ως αμπελοπούλια αναφέρονται όλα τα αποδημητικά πουλιά που περνούν από την περιοχή, και όχι μόνο οι Μαυροσκούφηδες. Η πολύ κοινή φράση για τους Κύπριους «πάω στα πουλιά», σημαίνει ότι κάποιος πάει να στήσει βέργες ή δίχτυα με στόχο να αιχμαλωτίσει μικρά πουλιά που αργότερα θα καταναλωθούν ως φαγητό.

Παράνομη θήρευση

Τα αμπελοπούλια συλλαμβάνονται πάνω σε βέργες καλυμμένες με κόλλα ή αφού πιαστούν σε δίχτυα. Παραδοσιακά, χρησιμοποιούνταν στο παρελθόν οι βέργες, ωστόσο ως όχι τόσο αποδοτικές, οι παράνομοι θηρευτές χρησιμοποιούν δίχτυα. Και οι δύο μέθοδοι σύλληψης, είναι μη επιλεκτικές (συλλαμβάνονται όχι ένα αλλά πολλά είδη πουλιών), και βάναυσες καθώς τα πουλιά βασανίζονται και ασφυκτιούν μέχρι τελικά να πεθάνουν. Οι παγίδες αυτές στήνονται συνήθως το φθινόπωρο όπου είναι μια από τις περιόδους μετανάστευσης και τα πλήθη των πουλιών αυξάνονται στην Κύπρο, καθώς είναι κομβική η σημασία της στο ταξίδι προς τον νότο. Επιπλέον, τα πουλιά είναι πολύ παχύτερα το φθινόπωρο, καθώς αποθηκεύουν λίπος που θα τα κρατήσει γερά και υγιή στο ταξίδι τους. Παρόλα αυτά, η παγίδες στήνονται όλο τον χρόνο, απλά εντατικοποιούνται το φθινόπωρο.

Στο σήμερα, η παράνομη θήρευση γίνεται σε ιδιόκτητες εκτάσεις, ακόμα και μέσα σε χωριά, όπου στήνονται τα δίχτυα και οι ιξόβεργες. Για την προσέλκυση χρησιμοποιούνται μαγνητοφωνημένα κελαηδίσματα και φακοί τη νύχτα, με στόχο τον αποπροσανατολισμό των πουλιών. Εκτός από τους μαυροσκούφηδες, στις παγίδες πιάνονται ένα πλήθος από άλλα είδη όπως μελισσοφάγοι, τσίχλες, ακόμα και κοκκινολαίμηδες και αηδόνια.

Μια ειδεχθής παράδοση

Η παγίδευση και εμπορεία αμπελοπουλιών στην Κύπρο, είναι μια παράδοση η οποία πολλές φορές ενδύεται μιας ρομαντικής χροιάς. Οι πρώτες καταγραφές για την πρακτική αυτή καθώς και για τον τρόπο κατανάλωσης των πουλιών έρχονται ήδη από τον Μεσαίωνα. Οι πιο δημοφιλείς τρόποι παρασκευής ήταν confit (βρασμένα στο λίπος τους) ή συντηρημένα σε ξύδι σε εξάδες ή ντουζίνες. Η παράδοση αυτή συνεχίστηκε και στους νεότερους χρόνους, η δε διαδικασία αιχμαλώτισης ς θεωρείται από τους ντόπιου μια εμπειρία που φέρνει κοντά τα μέλη της οικογένειας, ενισχύοντας την επαφή με τη φύση και την πατρίδα.

Περιβαλλοντική καταστροφή

Σύμφωνα με καταγγελίες περιβαλλοντικών οργανώσεων, εκτός από την τεράστια οικολογική καταστροφή λόγω της θανάτωσης επαπειλούμενων ειδών, υπάρχουν και δευτερεύουσες αρνητικές επιδράσεις στο οικοσύστημα της Κύπρου λόγω της πρακτικής αυτής. Για να μπορέσουν οι θηρευτές να σηκώσουν όσο περισσότερα δίχτυα γίνεται, φυτεύονται άναρχα ψηλά δέντρα όπως ακακίες, οι οποίες χρειάζονται πάρα πολύ νερό για να μεγαλώσουν, και όλα αυτά σε ένα νησί που απειλείται διαρκώς από λειψυδρία. Στα δίχτυα πολλές φορές πέφτουν θύματα και πολύ μεγαλύτερα άγρια πουλιά όπως κουκουβάγιες και τσαλαπετεινοί.

Οι πιο σημαντικές ενέργειες για την καταπολέμηση της παγίδευσης αμπελοπουλιών, γίνονται από την οργάνωση BirdLife Cyprus (https://birdlifecyprus.org/el/), έναν από τους πιο δραστήριους μη κερδοσκοπικούς, μη κρατικούς οργανισμούς για τη διάσωση της φύσης της Κύπρου, την οργάνωση του Ηνωμένου Βασιλείου RSPB – The Royal Society for the Protection of Birds (https://www.rspb.org.uk/), και τη Γερμανική επιτροπή CABS - Committee Against Bird Slaughter (https://www.komitee.de/en/).

Την δεκαετία 2010-2020, είχε παρατηρηθεί μια μείωση στη φθινοπωρινή παγίδευση, ενώ το 2019 η μείωση ήταν αισθητή στην περιοχή των Βρετανικών Βάσεων. Οι περιοχές της Δεκέλειας και του Ακρωτηρίου όπου και βρίσκονται οι Βρετανικές Βάσεις, αποτελούν hotspots για την παγίδευση, καθώς εκεί δρουν πάνω από 100 παράνομοι θηρευτές. Εκεί και με πρωτοβουλία της Ομάδας Παγίδευσης πουλιών της Αστυνομίας των Βάσεων, ιδρύθηκε μια ειδική ομάδα κρούσης (CAT) σε συνεργασία με τους παραπάνω εταίρους, την Κυπριακή Αστυνομία και την Υπηρεσία Θήρας και Πανίδας, η οποία κατάφερε μείωση της παράνομης θήρευσης στην περιοχή που φτάνει το 90%.

Ωστόσο, η πιο πρόσφατη έκθεση του BirdLife Cyprus δείχνει ότι για το φθινόπωρο του 2023, η πτωτική αυτή τάση δεν συνεχίζεται, και αντιθέτως εμφανίζεται αύξηση στα επίπεδα παγίδευσης. Η έκθεση υπολογίζει ότι περίπου 435.000 πουλιά, συμπεριλαμβανομένων αποδημητικών και επαπειλούμενων ειδών, παγιδεύτηκαν και θανατώθηκαν παράνομα, μόνο το φθινόπωρο του 2023.

Προσοδοφόρο επάγγελμα – τα νούμερα και οι μαφιόζικες πρακτικές

Στη μαύρη αγορά τα αμπελοπούλια κοστίζουν περίπου 90 ευρώ η δωδεκάδα. Το μέγεθος των κερδών μπαίνει σε ένα πλαίσιο, αν αναλογιστεί κανείς ότι σε μια μικρή έφοδο το 2017, βρέθηκαν σε μία ταβέρνα, σε μία μόνο κατσαρόλα, μια τυχαία μέρα, 36 αμπελοπούλια. Οι απόπειρες να «αθωωθεί» η χρήση ιξόβεργας ως μια δήθεν επιλεκτική και μικρής κλίμακας μέθοδο, επίσης πέφτουν στο κενό. Δεν είναι μοναδική περίπτωση, ωστόσο το 2018 65χρονη γυναίκα συνελήφθη έχοντας στήσει 86 (!!) ιξόβεργες στο περιβόλι της, με παγιδευμένα 29 πτηνά που απελευθερώθηκαν.

Η BirdLife Cyprus αναφέρει ότι η παγίδευση των αμπελοπουλιών στην Κύπρο έχει στοιχεία οργανωμένου εγκλήματος. Υπάρχουν γνωστοί και σεσημασμένοι θηρευτές, οι οποίοι εντατικοποιούν τη θήρευση τα τελευταία χρόνια, και οργανώνονται συστηματικά, με τις Κυπριακές αρχές να μην μπορούν να οργανωθούν αποτελεσματικά, όπως στην περίπτωση της αναχαίτησης στις περιοχές των Βρετανικών Βάσεων. Συνεχείς εκκλήσεις γίνονται για να καταρτιστεί ένα ολοκληρωμένο σχέδιο δράσης μεταξύ της Κυπριακής Αστυνομίας και της Υπηρεσία Θήρας και Πανίδας, ωστόσο φαίνεται ότι πολιτική βούληση δεν υπάρχει.

Τα πρόστιμα τα τελευταία χρόνια έχουν μειωθεί σημαντικά: από 2000 ευρώ σε 200 ευρώ για τη δολοφονία μέχρι 50 πουλιών με βέργες (αναθεώρηση του 2020). Με τιμή 90 ευρώ τη δωδεκάδα, και μια τυχαία θήρα 50 πουλιών την ημέρα, το πρόστιμο αυτό ισοδυναμεί με μια σιωπηλή αποδοχή της κατάστασης. Τα ετήσια έσοδα από την παράνομη εμπορεία αγγίζουν τα 15 εκατομμύρια ευρώ τον χρόνο, ενώ υπολογίζεται ότι οι λαθροθήρες ξεπερνούν τους 1000, με τους μεγάλους «παίχτες» να είναι περίπου 100.

Οι αντιδράσεις για την αυστηροποίηση των προστίμων και των νόμων είναι πολλές, συμπεριλαμβανομένων και των κατοίκων που υπερασπίζονται με σθένος τη «βέρκα του παππού», την αθώα αυτή παράδοση. Ωστόσο, οι πρακτικές χρήσης ηχογραφημένων ήχων πουλιών, drones, εγκατάστασης τεραστίων δικτύων ποτίσματος για τα άναρχα φυτεμένα ψηλά δέντρα, ακόμα και του ανεβάσματος διχτυών σε βάρκες έτσι ώστε να πιαστούν τα πουλιά πριν πατήσουν το έδαφος, δεν έχουν καμία σχέση με οποιαδήποτε παράδοση, παρά μόνο με το οικονομικό κέρδος.

Το 2017 πραγματοποιήθηκε μια μεγάλη συγκέντρωση στο Παραλίμνι από 3000 κυνηγούς, απαιτώντας να ικανοποιηθούν τα αιτήματά τους σχετικά, μεταξύ άλλων, με τη μείωση των προστίμων, τη νομιμοποίηση κάποιου αριθμού βεργών, και τον άμεσο τερματισμό παρουσίας ξένων ακτιβιστών στην Κύπρο και την αφαίρεση διαφημιστικών πινακίδων που έχουν τοποθετήσει διάφορες οργανώσεις ενάντια στη θήρευση αμπελοπουλιών στον αυτοκινητόδρομο (!!).

Την ίδια περίοδο, φτάνει στον Γενικό Εισαγγελέα της Κύπρο, ένα υπόμνημα από αστυνομικό του Κλιμακίου Πάταξης της Λαθροθηρίας ο οποίος υποστηρίζει ότι έχοντας διεκπεραιώσει το 75% των καταγγελιών που αφορούν λαθροθηρία, διαπίστωσε διαφθορά στα κατώτερα και ανώτερα στρώματα του κλιμακίου, και ως εκ τούτου μετατέθηκε. Επίσης υποστηρίζει ότι έχει δεθεί απειλές για τη ζωή του, έχει γίνει θύμα κλοπής εγγράφων από το αυτοκίνητό του, και θέλει να τεθεί στη διάθεση του εισαγγελέα να παραδώσει τα σχετικά στοιχεία. Επίσης, υπάρχουν αναφορές από τη Μηχανοκίνητη Μονάδα Άμεσης Δράσης ότι συστηματικά προστατεύεται μεγαλέμπορος που δραστηριοποιείται στην περιοχή της ελεύθερης Αμμοχώστου και της Λάρνακας.

Και σήμερα;

Η κατάσταση είναι έκρυθμη και η πολιτική βούληση περιορισμένη. Η υποστελέχωση της Κυπριακής Αστυνομίας είναι ένα μεγάλο αγκάθι στην πάταξη της αυξανόμενης και συστηματικής δολοφονίας των πουλιών της Κύπρου. Το Κλιμάκιο Πάταξης επανασυστάθηκε μόλις τον Ιούνιο του 2023, χωρίς αυτή η εξέλιξη να έχει φέρει τα αναμενόμενα αποτελέσματα. Ενδείξεις έρχονται συνεχώς στο φως για τον τεράστιο τζίρο αυτού του οργανωμένου εγκλήματος. Η αστυνομία των Βρετανικών Βάσεων έχει δηλώσει ότι έχει πλήρη στοιχεία για το ποιοι είναι οι 10 κορυφαίοι παγιδευτές αμπελοπουλιών και προτίθεται να κινηθεί νομικά, ενώ επενδύει σε τεχνολογία ανίχνευσης.

Οι εκστρατείες ευαισθητοποίησης για την εξάλειψη της ζήτησης, είναι κομβικές για την αλλαγή της νοοτροπίας που θα βοηθήσει στην εξάλειψη αυτής της απάνθρωπης πρακτικής, επιτέλους.

Νάντια Βουγογιαννοπούλου