Με το σύνθημα «Ανάσα και Αξιοπρέπεια» στα χείλη, πλήθος ανθρώπων στις πόλεις της Ελλάδας αλλά και του εξωτερικού ξεχύθηκε στους δρόμους προκειμένου να περάσει στους Ευρωπαίους το δικό του μήνυμα. Την ανάγκη για αλλαγή πορείας της Ευρωπαϊκής Ένωσης και την κάμψη της γερμανικής αδιαλλαξίας, που βρέθηκε στο επίκεντρο των διαβουλεύσεων. Από τις ίδιες πλατείες ξεκίνησαν και οι Αγανακτισμένοι τόσο στην Ελλάδα… Όσο και στην Ισπανία, όπου κατέληξαν να διαμορφώσουν το κίνημα Podemos, αυτό που κατά πολλούς, προετοιμάζει το έδαφος για την πολυπόθητη αλλαγή που θα ανατρέψει τα δεδομένα

Η διάδοση του παγκόσμιου μηνύματος ξεκίνησε από το διαδίκτυο και συγκεκριμένα από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. "Ήταν πέντε περίπου ημέρες πριν την προγραμματισμένη διαδήλωση όταν παρατήρησα στις επισημάνσεις της σελίδας μου στο facebook την πρόσκληση που μου είχε αποστείλει ένας "διαδικτυακός φίλος" για το γεγονός. Με μεγάλα γράμματα αναγραφόταν η ώρα, το μέρος και η ημέρα που θα ελάμβανε χώρα το ειρηνικό συλλαλητήριο ενώ χωρίς καλά καλά να το σκεφτώ, δήλωσα συμμετοχή. Πώς θα μπορούσα άλλωστε να κάνω και αλλιώς; Οι συνθήκες το απαιτούν", εξηγεί η 25χρονη Μ. 

Το παγκόσμιο μήνυμα

Πέρα από τις πρόσφατες κινητοποιήσεις που σημειώθηκαν στο ελληνικό έδαφος, σε ανάλογη ρότα κινούνται και όσα συνέβησαν τα τελευταία χρόνια στον αραβικό κόσμο. Τα γεγονότα έχουν αποτελέσει αντικείμενο μελέτης για τους ιστορικούς, τους κοινωνιολόγους, τους ψυχολόγους ενώ θα συνεχίσουν να προβληματίζουν και τις επόμενες δεκαετίες. Κι όλα αυτά γιατί πρόκειται για ένα φαινόμενο που ο αραβικός κόσμος αλλά και ολόκληρη η ανθρωπότητα δεν έχουν βιώσει ξανά ως τώρα.

Κοινωνικά κινήματα που οργανώνονται από το διαδίκτυο, μια επανάσταση που προοιωνίζει την αλλαγή, η κορύφωση ενός συναισθήματος που τελικά βρίσκει ανταπόκριση στους δρόμους, τις πλατείες, τα στενά. Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα προς μελέτη είναι μία από τις σελίδες της «Αραβικής Άνοιξης», η Αιγυπτιακή Επανάσταση του 2011, όπου χιλιάδες πολίτες βρέθηκαν στους δρόμους από τις 25 Ιανουαρίου ως και τις 11 Φεβρουαρίου ζητώντας την παραίτηση του προέδρου Χόσνι Μουμπάρακ.

Κατά πόσο όμως τα εν λόγω κινήματα εμπεριέχουν τη δυναμική που χρειάζεται για την ανατροπή της κοινωνίας; Οι απόψεις διίστανται, ενώ δεν είναι λίγοι αυτοί που θεωρούν πως τα occupy movements (κοινωνικά κινήματα) ανά τον κόσμο είναι μια φούσκα που αργά ή γρήγορα θα σκάσει. Ο κοινωνιολόγος Mark Granovetter υπογραμμίζει ότι ακόμα και στους χαλαρούς δεσμούς που δημιουργούν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης υπάρχει δυναμική παρόλα αυτά σπάνια οδηγεί σε ακτιβισμό υψηλού ρίσκου.

Tα social media διακινούν ιδέες

Καθοριστικής σημασίας για τη διάδοση των εν λόγω διαδηλώσεων είναι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Οι «Ημέρες Οργής» αποτελούν επίσης ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα των διαμαρτυριών εκείνων που οργανώθηκαν μέσα από το διαδίκτυο. Η σελίδα «We are all Khaled Said” στο Facebook» , η οποία είχε δημιουργηθεί για το νεαρό Κhaled Said που δολοφονήθηκε από τις αρχές πριν από κάποιους μήνες και αριθμούσε χιλιάδες μέλη, ανέλαβε να στήσει τις πρώτες διαδηλώσεις για το σκοπό αυτό.

Το διαδίκτυο έπαιξε καταλυτικό ρόλο σε αυτές τις διαμαρτυρίες. Έδωσε σε κάθε πολίτη την αίσθηση ότι δεν είναι μόνος, ότι έχει στο πλευρό του αρκετές ακόμα χιλιάδες πολιτών που ζητούν την αλλαγή. Αξίζει να σημειώσουμε πως τα προβλήματα που αντιμετώπιζε ο λαός ήταν υπαρκτά πολλά χρόνια πριν, απλά τη δεδομένη χρονική στιγμή οι πολίτες βρήκαν τον τρόπο να οργανωθούν και διαμαρτυρηθούν για έναν κοινό σκοπό.

Σχολιάζοντας το θέμα ακτιβιστές που πήραν μέρος στις διαμαρτυρίες στην Αίγυπτο, επισήμαναν πως χρησιμοποιούσαν το Facebook για να οργανώνουν τις διαμαρτυρίες, το twitter την ώρα της πορείας για να συντονίζονται και να μεταδίδουν πληροφορίες και το YouTube για να δείξουν σε όλο τον κόσμο τι συμβαίνει καθώς και τις βιαιότητες του στρατού εις βάρος των διαμαρτυρόμενων.

Είναι ικανή για δυναμικές αλλαγές η ισχύς των μέσων;

Η Ελένη Ξάνθη, κάτοχος του Μεταπτυχιακού Τίτλου στο «MA Global media and Communication» του Πανεπιστημίου του Warwick και υποψήφια διδάκτωρ στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, εξηγεί σχετικά πως τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μπορούν να συμβάλλουν στη δημιουργία δεσμών συνεργασίας μεταξύ των ατόμων. Όπως έχουμε δει και στην πράξη χρησιμοποιούνται ευρέως σε ακτιβιστικές δράσεις για το συντονισμό και την ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ των συμμετεχόντων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα  είναι τα κινήματα εναντίον της οικονομικής και κοινωνικής ανισότητας , γνωστά και ως “occupy movements”, που διοργανώνονται ανά τον κόσμο.

Ομάδες ευάλωτες στις διαμάχες

Ο ψηφιακός ακτιβισμός διαφέρει από τον παραδοσιακό ακτιβισμό σε ένα βασικό σημείο ωστόσο. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δεν έχουν χαρακτηριστικά ιεραρχικής δομής. Για την ακρίβεια έχουν ακριβώς τα αντίθετα χαρακτηριστικά. Δεν έχουν συγκεκριμένους κανόνες και δεν ελέγχονται από μια ενιαία κεντρική αρχή. Οι αποφάσεις λαμβάνονται με συναίνεση και αναπτύσσονται χαλαροί δεσμοί συνεργασίας, αμοιβαιότητας και αλληλεγγύης.

Δεν είναι λίγοι βέβαια εκείνοι που υποστηρίζουν ότι η απουσία κεντρικής εξουσίας , η ανεξέλεγκτη αυτονομία των αντιπάλων ομάδων  και η αδυναμία εύρεσης συμβιβαστικών λύσεων μέσα από επίσημους μηχανισμούς καθιστά αυτές τις ομάδες υπερβολικά ευάλωτες σε έξωθεν χειραγώγηση και εσωτερικές διαμάχες. Έτσι, συχνά γινόμαστε μάρτυρες κινημάτων που γεννιούνται στο ψηφιακό περιβάλλον και μετά από ένα σύντομο χρονικό διάστημα, «σβήνουν», κάτι το οποίο άλλωστε συνέβη και με τα «Κινήματα των Αγανακτισμένων» σε Ελλάδα και Ισπανία.

Οι χρήστες στο Facebook και στο Twitter δημιουργούν κυρίως αδύναμους δεσμούς μεταξύ τους. Οι περισσότεροι από αυτούς τους χρήστες μάλιστα έχουν στην πραγματικότητα ισχυρούς δεσμούς με μόνο μια μικρή μερίδα των ψηφιακών φίλων τους. Έτσι λοιπόν, τα κοινωνικά δίκτυα πολύ δύσκολα μπορεί να συμβάλλουν στην κινητοποίηση των χρηστών, προκειμένου να συμμετάσχουν σε δράσεις υψηλού ρίσκου. Οι άνθρωποι εκφράζουν πιο εύκολα τις απόψεις τους αλλά πιο δύσκολα οι απόψεις αυτές έχουν σημαντικό αντίκτυπο στην πολιτική ή κοινωνική πραγματικότητα.